Haka – živa tradicija Pacifika

U sklopu priprema za predstojeći Mundobasket, košarkaška reprezentacija Srbije savladala je sinoć u Vršcu sastav Novog Zelanda, koji je publici u Banatu pre početka meča kroz ceremonijalno izvođenje hake približio drevni maorski duh dalekih ostrva

Haka je umetnička ekspresija starosedelaca ostrva, Maora, koja se praktikuje u različitim prilikama – da izrazi radost ili tugu, poštovanje, da pruži samoohrabrenje ili obeshrabri protivnika. Tradicionalno su je izvodili muškarci, dok je uloga žena bila ograničena na „pozadinsko“ pevanje, ali u poslednje vreme hake se „komponuju“ i za žene i decu. Iako je imala svoju funkciju i pre bitaka, da prizove moć predaka, boga rata i sablazni neprijatelja, haka nije isključivo ratnički ples, iako neupućenim svedocima može izgledati kao nedvosmislena najava nasilja koju karakterišu iskolačene oči, isplaženi jezici i energično udaranje po butinama i podlakticama koje prate oprezni koraci nogu blago savijenih u kolenima izvođača. Ratnička podvrsta hake se zove peruperu, a izvođenje koje ne bi bilo u potpunom saglasju je shvatano kao loš predznak za sam ishod okršaja. Za psihološku motivaciju ratnika praktikovao se ngeri, slobodna forma bez oružja u kojoj su učesnici bili slobodni da pesmom i plesom izraze svoja osećanja.

Haka je postala poznata kao zaštitni znak Novog Zelanda zahvaljujući ragbi reprezentaciji ove zemlje, popularnim „All Blacksima“, aktuelnim šampionima sveta u ovom sportu. Kao prva reprezentacija neke od tadašnjih kolonija na turneji po Velikoj Britaniji daleke 1888. ekipa sastavljena uglavnom od Maora, uz četiri belca rođena na Novom Zelandu, izvela je prvi put ovaj ples.  Reprezentativci u ragbiju neprekidno izvode haku pre svakog meča od 1905. godine, ponekad specijalno komponovane za određene, posebne prilike. Najpoznatija je Ka Mate (u slobodnom prevodu sa maorskog „Mogao bih umreti“). Nekoliko godina ranije, ovu haku britanski novinari su čuli u Burskom ratu od pripadnika novozelandske jedinice, misleći da vojnici uzvikuju reči „Ubij ga! Iseci ga! Izlomi ga!“. Naravno, to nije moglo biti dalje od istine – u pitanju je ceremonijalna haka, tzv. haka taparahi koju je početkom XIX veka u jednoj egzistencijalnoj neprilici spevao Te Rapauroha, ratni vođa Ngati Toa ivija (plemena na maorskom) sa severnog ostrva Novog Zelanda. Ova haka slavi „trijumf života nad smrću“:

Popularnost Ka Matea je tolika da je redovno praktikuju i Tall Blacksi, košarkaši…

…ali i Ice Blacksi, hokejaši na ledu:

Od 2005. godine, nakon godinu dana pripreme i konsultacija sa autoritetima za maorski folklor, ragbi reprezentacija je pre duela sa večitim rivalom, Južnom Afrikom premijerno izvela haku Kapa o Pango (Svi u crnom), koja slavi „ratnike“ u crnoj i srebrnoj boji kako pronose slavu Aotearoe (maorski naziv za Novi Zeland), istovremeno izražavajući poštovanje prema protivniku:

Posebna poslastica za etnologe u Okeaniji su komšijski ragbi derbiji selekcije Novog Zelanda koji po pravilu imaju predigru u vidu ritualnog nadmudrivanja: Fidžijanci na izazov hake odgovaraju svojim plesom čiji se naziv izgovara „timbi“ (piše se cibi):

Tu nije kraj zabavi. Samoanci imaju svoj način prizivanja drevnih duhova koji se zove Siva Tau:

Kratku ekskurziju po Pacifiku završavamo sa Tongom. ‘Ikale Tahi (Morski orlovi) odaju počast tradiciji izvodeći pre svakog meča Sipi Tau:

Haka se može razumeti i kao simfonija u kojoj svaki deo tela predstavlja instrument. Forma koja se izvodi na sahranama i generalno ima veze sa kultom mrtvih zove se manava vera. Evo jedne koju izvode pripadnici novozelandske vojske u čast svojih poginulih drugova:

U jednoj od završnih scena klasika novozelandske kinematografije – filma Bili smo ponosni ratnici režisera Lija Tamahorija iz 1994. godine, susrećemo se sa još jednom vrstom pogrebne hake:

Nešto ranije u istom filmu, i štićenici popravnog doma čeliče svoj duh hakom, ali im lokalni „Munižaba“ skreće pažnju da praktikovanje ovog plesa nije lov na leptire:

I to nije sve – nakon Vršca i beogradska publika će biti u prilici da uživo prisustvuje ovom neobičnom i moćnom ritualu sa drugog kraja sveta u nedelju, 24. avgusta u hali Pionir od 15 i 30 časova, kada će izabranici selektora Đorđevića u poslednjoj pripremnoj utakmici pred Svetsko prvenstvo još jednom odmeriti snage sa selekcijom pacifičkih ostrva. Cena karte je 200 dinara, a za kraj slušamo muzičku temu iz filma Bili smo ponosni ratnici u sjajnom izvođenju Tame Renate, ubojitu tačku dodira svetle maorske tradicije sa herojskim, hendriksovskim, tretmanom gitare:

(priredio Marko Nikolić)