bozidar zecevic

 

Zečevićeva knjiga je svedočanstvo o svojevrsnom srpskom kulturnom podzemlju, istorijski potisnutom i nedovoljno istraženom

Kristina Đuković

Precizirajući kontekst za svoje istraživanje preseka između prvog talasa srpske umetničke avangarde i filma, Božidar Zečević podseća na opažanje jednog od “junaka” svoje knjige, predvodnika grupe srpskih nadrealista, Marka Ristića, da 20. vek nije počeo kalendarski, već sa Prvim svetskim ratom koji je svet okrenuo tumbe. U jeku obeležavanja sto godina od Velikog rata, lako nam može promaći cela jedna priča o korenima domaće filmske alternative, koju Zečević otkriva u svojoj knjizi “Srpska avangarda i film 1920 – 1932.” u izdanju Udruženja filmskih umetnika Srbije.

Boško Tokin, Ljubomir Micić, Branko Ve Poljanski, Moni De Buli, Rastko Petrović, Stanislav Krakov, Vinaver, i ostali predstavnici srpske avangarde, po prvi put se nalaze objedinjeni zajedničkim imeniteljem – film. Zečević dokazuje da je ovaj tada mlad medij koji se baš u periodu rađanja srpske avangarde bori za samosvojni status u odnosu na druge grane umetnosti, bio ne samo fascinacija srpskih avangardista, već da, kako to navodi u poslednjim redovima knjige – srpske avangarde ne bi bilo da nije bilo filma.

Ovaj smeli zaključak proizlazi iz detaljnog istraživanja istorijskih paralela razvoja ideja srpskih ekspresionista, zenitista, dadaista i nadrealista i prvih koraka u osvajanju filmskog jezika, pre svega montaže za koju Zečević ističe da je bila imanenta duhu evropske avangarde, a da su neki od srpskih avangardista napravili i pionirske korake ka ovom čudnom duhovnom braku.

Dok je Boško Tokin duh ekspresionizma nalazio u umetnosti filma, dotle se Micićev zenitizam u velikoj meri oslanjao na kolaž kao svojevrsnu umetnost montaže. Prateći dalje tok avangardnih talasa, Zečević ukazuje na kinematografski stil pisanja kod Stanislava Krakova i ranog Crnjanskog koji se po svom filmskom pisanju uklapaju u rađanje modernog romana.

micic

Pionirski momenat u usvajanju i opisivanju filma kao nove, samosvojne umetnosti posebno je naglašen u slučaju ličnosti i dela Boška Tokina koji ne samo da je bio izvidnica u pogledu srpske teorije filma već, kada je reč o nastanku filmologije na čiju je nužnost ukazao nekoliko godina pre Žilbera Koen-See, čak i izvidnica u kontekstu evropske filmske kulture.

Drugi deo knjige koji čine po prvi put na jednom mestu i u novom kontekstu sakupljeni tekstovi srpskih avangardista, posebno je dragocen za izučavaoce istorije i teorije filma zbog činjenice da su neki od tekstova, kao na primer “O čistom filmu”, Monija De Bulija, prvi put štampani nakon svog originalnog izdanja, dok je delo nekih avangardista dopunjeno, poput Vinaverovog kom Zečević pripisuje tekst “Poetika kinematografa”.

Za širu čitalačku publiku “Srpska avangarda i film od 1920 do 1932. godine” predstavlja dragoceno štivo zbog svog apokrifnog oreola. Nalik delu Grejla Markusa “Tragovi karmina: tajna istorija kulture 20. veka”, Zečevićeva knjiga je svedočanstvo o svojevrsnom srpskom kulturnom podzemlju, istorijski potisnutom i nedovoljno istraženom. Baš kao zbirka originalnih tekstova koje je Aleksa Golijanin sakupio za izdanje “Situacionistička internacionala”, i hrestomatija Zečevićeve knjige ima vrednost muzejskog artefakta.

 

Podeli s drugima